Nederland Sterrenland
Nederland is goed in astronomie. Christiaan Huygens ontdekte Saturnusmaan Titan, Eise Eisinga bouwde een ingenieus huisplanetarium in Franeker, Marcel Minnaert ontleedde het licht van de sterren en Jan Hendrik Oort was na de oorlog de grote aanjager van de radio-astronomie.
Die radio-astronomie kwam precies op tijd. De lichtvervuiling was in dit stukje Europa al zo groot, dat sterrenkunde door een kijker eigenlijk niet meer kon. Maar wel met radioschotels, omdat die geen licht nodig hebben. Met de schotels bij Dwingeloo en Westerbork deden Oort en collega's baanbrekend onderzoek naar de Melkweg, donkere materie en zwarte gaten. Hun opvolgers bouwden aan Europese projecten als LOFAR en voor de nog net zo belangrijke optische sterrenkunde waaieren Nederlandse astronomen uit naar de meest afgelegen bergtoppen op aarde, vanwaar je met optische telescopen nog wel naar boven kan turen.
Sterrenkunde is per definitie grensoverschrijdend. Er is geen typisch Nederlandse astronomie - gelukkig maar, want daarmee kom je niet ver. Letterlijk, Nederland is te klein voor de radio-telescopen van de toekomst. Zo is SKA een continent-overstijgend netwerk in wording van ontvangers in Australië en Zuid-Afrika, die samen één gigantische telescoop gaan vormen. Toch bestaat wel degelijk een Nederlandse astronomische traditie, die nog niet goed in kaart is gebracht. Hoogste tijd voor een tweeluik bij Onvoltooid Verleden Tijd.
In Deel 1 vertellen de beroemde astronomen Adriaan Blaauw en Kees de Jager over hun eerste ontmoeting met de sterren en de beginjaren van de radio-astronomie.
In Deel 2 memoreert Henny Lamers de start van ruimte-astronomie, die mogelijk werd door raketten en satellieten. Johan Hamaker vraagt zich af wanneer we op de grens stuiten van wat telescopen kunnen observeren. En is die grens ooit bereikt, wat dan? Dan hebben we altijd nog onze verbeelding. Ed van den Heuvel prijst het wonder dat we het heelal blijkbaar kunnen begrijpen, ondanks ons kleine mensenbrein.
Bij de uitzending verscheen in de VPRO-Gids mijn interview met Adriaan Blaauw, de nestor van de Nederlandse astronomie. Dat is hier te lezen.
Blaauw overleed een paar weken na het gesprek. Voor hem was de sterrenhemel geen plat vlak maar een driedimensionaal beeld, omdat hij de afstand tot de verschillende sterren kende: "Dan kijk ik dieper en dieper en dieper. Daar is een grote onbekende wereld voorbij die lichtjes, een geweldige geheimzinnige wereld die je aankijkt en waarvan je meer wilt weten.'