De Volzinnen van de Olifant

Net als mensen gebruiken dieren taal. En dat gaat vaak ver voorbij eenvoudige signalen. "Olifanten laten een rommelend geluid horen dat 'ik' betekent", vertelt de Oostenrijkse bioloog Angela Stöger-Horwath. "Olifanten kunnen zo wel honderd soortgenoten aan hun geluid herkennen. En een ander toon erachteraan betekent dan bijvoorbeeld honger. Maar de helft van hun taal kunnen we nog steeds niet verstaan."

Haar Duitse collega Meike Artelt reist al maanden Europese dierentuinen af, zet een microfoon neer en wacht dagenlang op geluiden van olifanten. Ik stond ernaast in verschillende dierentuinen om zelf opnamen te maken voor een documentaire over het taalgevoel van olifanten:

Meike was al in Keulen, Berlijn en ik zocht haar op in Emmen, waarvan bovenstaande foto. De met de slurf reikende olifant is Annabel (45), die een paar maanden later overleed na een val in de droge gracht van het dierenpark. Later interviewde ik Meike ook in Dublin Zoo, waar een groep van vijf leeft. Kalme dieren, tot Meike geluiden aan hen liet horen van soortgenoten uit Berlijn. We stonden naast de speaker achter een paar staaldraadjes en de kudde draafde op ons af. Nogal dreigend; je hoort de olifanten niet komen, ze zijn er opeens. Ze wierpen zand naar ons en dat valt nog mee, want het schijnt dat olifanten ook heel gericht met grote stenen kunnen gooien. Meike heeft afgelopen jaar veel bijzonder geluid opgenomen en haar apparatuur heeft het overleefd. Wel is een microfoon bijna opgegeten. Ook dat geluid heeft ze op band en is te horen in de documentaire.

Dit soort onderzoek is belangrijk om meer te weten over de intelligentie van olifanten. En over hun zelfbewustzijn, want dat is zowat de laatste (vermeende) barrière tussen mens en dier. In De Volzinnen van de Olifant buigen ook bioloog-filosoof Bianca Janssen-Groesbeek en filosoof René ten Bos zich over de vraag: wat maakt ons mensen nou eigenlijk uniek? Is onze afstand tot de olifant en andere dieren wel zo groot?

Een paar links: het beroemde Tierstimmenarchiv in Berlijn en het Weense instituut dat onderzoek doet naar communicatie onder zoogdieren.

Update 22-9-2015: Bij het Tierstimmenarchiv sprak ik ook met studenten die net onderzoek waren gestart naar het geluid van giraffen. Ik kon me daar geen voorstelling bij maken, maar het resultaat is hier te horen.