De Laatste Stadsbuizenpost

Van alle transportmiddelen is de stadsbuizenpost mij het liefst. Wat had ik daar graag een kaartje mee verstuurd. Helaas, zoiets had je niet Nederland. Wel winkelbuizenpost, voor het schieten van briefgeld en kwitanties tussen kassa en kantoor. Ook aardig, maar niets vergeleken bij de wijdvertakte mini-metro's onder Parijs en Berlijn; razendsnelle postsystemen op luchtdruk door buizen van amper een decimeter doorsnee.

Jaarlijks zoefden miljoenen brieven, telegrammen en pakjes in capsules heen en weer tussen tientallen postkantoren. De trajecten waren kilometers lang, met overal aftakkingen, wissels en tussenstations, een wijdvertakt pneumatisch netwerk dat functioneerde volgens een nauwkeurige dienstregeling. Het hart zat ergens in een centrale kelder, waar grote machines stoomden en pompten om de lange capsule-treinen aan te zuigen en voort te stuwen onder de huizen en straten van de metropool.

De advertentie hierboven verbeeldt schitterend de elegante magie van stadsbuizenpost. Ze was onzichtbaar, geheimzinnig, technisch uitgekiend, razendsnel en discreet - dus ook populair onder geliefden, die elkaar in Parijs een 'pneu' stuurden. Toch is het systeem in de jaren zeventig bijna overal opgedoekt. Doodzonde. Waarom? Voor antwoorden reisde ik zomer 1998 naar Berlijn, Wenen en tenslotte Praag, de enige stad die haar 'potrubní pošta' nog in ere hield.

Op het hoofdpostkantoor bedekte de imposante buizenpost een hele wand, die suisde, siste en spuwde onder de hoede van een ploegje oudere dames en heren. Maar in feite werkten van al die buizen nog maar een paar. De rest was al jaren onherstelbaar verstopt of opgeheven aan de andere kant. Ik stak mijn VPRO-microfoon in een buis die het nog deed en hoorde een hele diepe, eindeloos lange melancholieke zucht. Maar dat is natuurlijk allemaal interpretatie. Luister zelf:

Van die dag in Praag heb ik geen foto's. Maar ik hield een papiertje tegen het messing merkteken van een buis en wreef met potlood een afdruk.

Eigenlijk is dat een veel tastbaarder herinnering dan een foto. De Praagse stadsbuizenpost is intussen ook gestaakt. Een overstroming in 2002 maakte de boel definitief kapot, las ik op deze uitstekende site die een overzicht geeft van alle buizenpost op de wereld.

Zelf schreef ik ook een groot artikel voor de VPRO-gids: De Teloorgang van de Pneumatische Stadspost.

Onder tal van Europese steden liggen al die buizen nu weg te roesten op een paar meter diepte. Een vergeten onderwereld, ooit zorgvuldig aan de praat gehouden door honderden technici en geladen met een unieke, mechanisch gedreven romantiek vol lieve, kwade, formele, vrolijke en treurige brieven. Zoals verbeeld in onderstaand fragment.